Biologia - Arkusz pokazowy CKE Marzec 2022, Poziom rozszerzony (Formuła 2023) - Zadanie 11.
W obrębie rzędu drapieżnych (Carnivora) wyróżnia się m.in. rodzinę szopowatych (Procyonidae) oraz rodzinę niedźwiedziowatych (Ursidae).
Do rodziny szopowatych zaliczano dawniej oprócz szopa pracza (Procyon lotor) także pandkę rudą (Ailurus fulgens) oraz pandę wielką (Ailuropoda melanoleuca). Taka klasyfikacja była oparta o powierzchowne podobieństwo morfologiczne tych trzech gatunków. Wyniki badań molekularnych wykazały jednak, że panda wielka jest bliżej spokrewniona z niedźwiedziem brunatnym niż z szopem praczem i pandką rudą.
Współcześnie w obrębie rodziny niedźwiedziowatych wyróżnia się trzy podrodziny: Ailuropodinae, do której należy tylko jeden gatunek – panda wielka, Tremarctinae – z jednym obecnie żyjącym przedstawicielem – andoniedźwiedziem okularowym oraz Ursinae – niedźwiedzie właściwe. Do podrodziny Ursinae należy kilka gatunków. Wszystkie z nich mają podobne cechy zewnętrzne, takie jak silne pazury i masywne ciało.
Poniższy rysunek przedstawia drzewo filogenetyczne otrzymane dzięki analizie danych molekularnych oraz oparty na jego podstawie podział drapieżnych na rodziny: niedźwiedziowatych (Ursidae) i szopowatych (Procyonidae).
11.1. (0–1)
Określ, czy rodzina szopowatych w starym ujęciu obejmującym także pandę wielką stanowiła grupę monofiletyczną. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do definicji grupy monofiletycznej i relacji pokrewieństwa gatunków przedstawionych na drzewie filogenetycznym.
11.2. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące filogenezy i taksonomii niedźwiedziowatych są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
| 1. | Do podrodziny niedźwiedzi właściwych (Ursinae) należy 6 gatunków. | P | F |
| 2. | Niedźwiedzie właściwe (Ursinae) są grupą parafiletyczną. | P | F |
| 3. | Andoniedźwiedź okularowy jest bliżej spokrewniony z pandą wielką niż z wargaczem leniwym. | P | F |
11.3. (0–1)
Uzupełnij tabelę – uporządkuj w odpowiedniej kolejności rangi taksonów, do których należy niedźwiedź brunatny. Wpisz numery 2.–6. w ostatniej kolumnie tabeli.
| Ranga | Takson | Kolejność |
|---|---|---|
| rodzaj | niedźwiedź (Ursus) | |
| gromada | ssaki (Mammalia) | 1 |
| podrodzina | niedźwiedzie właściwe (Ursinae) | |
| podgromada | łożyskowce (Eutheria) | |
| rząd | drapieżne (Carnivora) | |
| rodzina | niedźwiedziowate (Ursidae) | |
| gatunek | niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) | 7 |
Rozwiązanie
11.1. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za określenie, że rodzina szopowatych w starym ujęciu nie była taksonem monofiletycznym, oraz za poprawne uzasadnienie zawierające: 1) definicję grupy monofiletycznej oraz 2) przykład relacji pokrewieństwa wykluczający monofiletyczny charakter omawianego taksonu.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
- Grupa monofiletyczna obejmuje wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodka. Od ostatniego wspólnego przodka pandy wielkiej i pandki rudej pochodzi m.in. niedźwiedź polarny, który nigdy nie był włączany do szopowatych, a więc szopowate w starym ujęciu nie były monofiletyczne.
- Rodzina szopowatych w starym ujęciu nie stanowiła grupy monofiletycznej, ponieważ nie zawierała wszystkich potomków wspólnego przodka, jakim był przodek drapieżnych.
Uwaga:
Uznaje się odpowiedzi odnoszące się do definicji grupy parafiletycznej, zamiast do definicji grupy monofiletycznej, o ile jest ona w pełni poprawna merytorycznie.
11.2. (0–2)
Zasady oceniania
2 pkt – za trzy poprawne odpowiedzi.
1 pkt – za dwie poprawne odpowiedzi.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
1. – P, 2. – F, 3. – F.
11.3. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za poprawne uporządkowanie rang taksonomicznych.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
| Ranga | Takson | Kolejność |
|---|---|---|
| rodzaj | niedźwiedź (Ursus) | 6 |
| gromada | ssaki (Mammalia) | 1 |
| podrodzina | niedźwiedzie właściwe (Ursinae) | 5 |
| podgromada | łożyskowce (Eutheria) | 2 |
| rząd | drapieżne (Carnivora) | 3 |
| rodzina | niedźwiedziowate (Ursidae) | 4 |
| gatunek | niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) | 7 |
