Biologia - Matura Maj 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 9.
Łuski są charakterystyczną cechą budowy skóry ryb i gadów, występują także u ptaków
i niektórych płazów. Łuska ryby, np. karasia, rośnie w miarę zwiększania się rozmiarów ciała
ryby, a na powierzchni łuski zaznaczają się równoległe linie – pasma przyrostu, podobnie jak
na przekroju pnia drzewa. Przy słabym wzroście pasma te się zagęszczają, co odznacza się na
łusce jako ciemniejsza linia. Dzieje się tak np. zimą, kiedy ryba obniża intensywność
żerowania lub przestaje pobierać pokarm. Ciemne pasma tworzą pierścienie roczne, które są
podstawą określania wieku ryby.
Na rysunku przedstawiono budowę łuski karasia, a na schematach A i B – przekrój
poprzeczny przez skórę przedstawicieli dwóch gromad kręgowców.
9.1. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego na podstawie budowy łuski karasia hodowanego w stawie na terenie Polski można określić przybliżony wiek tej ryby, ale znacznie trudniej tego dokonać, analizując budowę łuski karasia hodowanego w domowym akwarium.
9.2. (0–1)
Określ, na którym rysunku – A czy B – przedstawiono budowę skóry ryb. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając pochodzenie łusek.
9.3. (0–1)
Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–4.
Łuski występujące na nogach ptaków oraz łuski pokrywające skórę gadów to struktury
| A. | analogiczne, | ponieważ | 1. | mają inną budowę i pochodzenie. |
| 2. | pełnią w skórze odmienne funkcje. | |||
| B. | homologiczne, | 3. | są wytworami naskórka. | |
| 4. | występują u zwierząt z różnych gromad. |
Rozwiązanie
9.1. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za poprawne wyjaśnienie, uwzględniające jednocześnie przyczynę, czyli zmienność
warunków życia karasia dziko żyjącego i stałe warunki życia karasia hodowanego
w akwarium, mechanizm, czyli powstawanie pierścieni przyrostu w warunkach słabego
wzrostu podczas zimy, i skutek, czyli obecność linii przyrostu na łuskach lub ich brak
w zależności od warunków środowiska / temperatury / pory roku.
0 p. – za odpowiedź, która nie spełnia powyższych wymagań, lub za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązanie
- Karaś żyjący w stawie rośnie wolniej zimą, więc linie przyrostu na jego łuskach są w tym okresie bardziej zagęszczone, co ułatwia identyfikację przyrostów rocznych i obliczenie wieku, natomiast w akwarium ryby mają przez cały czas takie same warunki i linie przyrostu są równomierne, co uniemożliwia obliczenie wieku ryby.
- Można określić przybliżony wiek karasia żyjącego w stawie, gdyż zimą obniża się tempo jego metabolizmu i na łuskach zagęszczają się pierścienie przyrostu, natomiast karaś żyjący w akwarium ma stałe warunki i na jego łuskach nie ma takich zagęszczeń pierścieni, umożliwiających obliczenie jego wieku.
9.2. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za wskazanie rysunku A i właściwe uzasadnienie uwzględniające pochodzenie łusek
jako wytworów skóry właściwej.
0 p. – za odpowiedź, która nie spełnia powyższych wymagań, lub za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązanie
Budowę skóry ryb przedstawiono na rysunku A, ponieważ łuski ryb są wytworem skóry
właściwej.
9.3. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za znaczenie właściwego dokończenia zdania (B) i poprawnego jego uzasadnienia (3).
0 p. – za każdą inną odpowiedź lub za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
B 3
