Zadania maturalne z biologii

381

Matura Maj 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 9. (3 pkt)

Ewolucjonizm i historia życia na ziemi Ryby Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz) Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

Łuski są charakterystyczną cechą budowy skóry ryb i gadów, występują także u ptaków i niektórych płazów. Łuska ryby, np. karasia, rośnie w miarę zwiększania się rozmiarów ciała ryby, a na powierzchni łuski zaznaczają się równoległe linie – pasma przyrostu, podobnie jak na przekroju pnia drzewa. Przy słabym wzroście pasma te się zagęszczają, co odznacza się na łusce jako ciemniejsza linia. Dzieje się tak np. zimą, kiedy ryba obniża intensywność żerowania lub przestaje pobierać pokarm. Ciemne pasma tworzą pierścienie roczne, które są podstawą określania wieku ryby.
Na rysunku przedstawiono budowę łuski karasia, a na schematach A i B – przekrój poprzeczny przez skórę przedstawicieli dwóch gromad kręgowców.

9.1. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego na podstawie budowy łuski karasia hodowanego w stawie na terenie Polski można określić przybliżony wiek tej ryby, ale znacznie trudniej tego dokonać, analizując budowę łuski karasia hodowanego w domowym akwarium.

9.2. (0–1)

Określ, na którym rysunku – A czy B – przedstawiono budowę skóry ryb. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając pochodzenie łusek.

9.3. (0–1)

Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–4.

Łuski występujące na nogach ptaków oraz łuski pokrywające skórę gadów to struktury

A.	analogiczne,	ponieważ	1.	mają inną budowę i pochodzenie.
			2.	pełnią w skórze odmienne funkcje.
B.	homologiczne,		3.	są wytworami naskórka.
			4.	występują u zwierząt z różnych gromad.

382

Matura Maj 2016, Poziom podstawowy (Formuła 2007) - Zadanie 9. (1 pkt)

Układ pokarmowy i żywienie Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Składniki pokarmowe pełnią różne funkcje w organizmie człowieka, np. funkcję energetyczną.

Spośród wymienionych składników pokarmowych wybierz i podkreśl dwa, których w diecie zrównoważonej organizm nie wykorzystuje jako źródła energii.

węglowodany sole mineralne tłuszcze białka witaminy

383

Matura Maj 2016, Poziom podstawowy (Formuła 2007) - Zadanie 10. (1 pkt)

Układ pokarmowy i żywienie Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Błonnikiem (włóknikiem) pokarmowym nazywamy zespół substancji ścian komórkowych roślin nietrawionych i niewchłanianych w przewodzie pokarmowym człowieka. Jest to mieszanina substancji o charakterze polisacharydowym (celuloza, hemicelulozy, pektyny, gumy, śluz) i niepolisacharydowym (ligniny). Według ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dzienne spożycie przez człowieka błonnika pokarmowego powinno wynosić ok. 30 g.

Na podstawie tekstu i własnej wiedzy oceń, czy informacje opisujące funkcję błonnika pokarmowego są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.


1.	Błonnik występuje w dużych ilościach w mięsie ryb oraz w mleku, dlatego ich spożywanie korzystnie wpływa na perystaltykę jelit.	P	F
2.	Błonnik spowalnia rozkład cukrów złożonych w jelicie, pomaga w utrzymaniu stabilnego poziomu glukozy we krwi.	P	F
3.	Błonnik przyśpiesza trawienie białka i tłuszczu, dlatego korzystnie wpływa na metabolizm.	P	F

384

Matura Czerwiec 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 10. (5 pkt)

Płazy Ekologia Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz) Podaj i uzasadnij/wyjaśnij Podaj/wymień

Rozwój żab najczęściej odbywa się w wodzie, gdzie składany jest skrzek, z którego rozwijają się kijanki. Początkowo odżywiają się one glonami i szczątkami roślinnymi, ale z biegiem czasu stają się mięsożercami. Kijanki stanowi pokarm dla wielu drapieżników. Czynnikiem bezpośrednio decydującym o rozpoczęciu metamorfozy kijanek są hormony tarczycy indukujące zmiany metamorficzne w ich tkankach. Dorosłe osobniki wiodące wodno-lądowy tryb życia odżywiaj się ślimakami i owadami, same są natomiast pokarmem dla drapieżnych ptaków i ssaków.
Na schemacie przedstawiono kolejne etapy rozwoju żaby trawnej.

10.1. (0–1)

Uzupełnij poniższe zdanie tak, aby zawierało ono prawdziwe informacje dotyczące żaby trawnej – podkreśl właściwe określenia w nawiasach.

Z jaj, po zapłodnieniu (zewnętrznym / wewnętrznym) rozwijaj się kijanki, które przechodzą rozwój (prosty / z przeobrażeniem), aby ostatecznie stać się postacią dorosłą.

10.2. (0–1)

Podaj dwie cechy budowy kijanki, które są przystosowaniem do życia w środowisku wodnym.

10.3. (0–2)

Korzystając z tekstu, zapisz dwa różne łańcuchy pokarmowe, w których dorosła żaba lub jej stadium rozwojowe jest jednym z ogniw jako:

konsument I-rzędu.
konsument II-rzędu.

10.4. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego brak jodu w pożywieniu kijanek może w istotny sposób wpłynąć na ich metamorfozę w dorosłe żaby.

385

Matura Czerwiec 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie 11. (2 pkt)

Stawonogi Podaj i uzasadnij/wyjaśnij Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Na rysunkach przedstawiono cztery typy aparatów gębowych występujących u owadów.

a)	Do każdego z przedstawionych typów aparatów gębowych owadów (A–D) przyporządkuj jego poprawną nazwę wybraną spośród oznaczonych cyframi 1.–5.

gryząco-liżący
gryzący
ssący
kłująco – ssący
liżący

A.
B.
C.
D.

b)	Podaj, na czym polega przystosowanie budowy aparatu gębowego oznaczonego na rysunku literą B do rodzaju pobieranego pokarmu i miejsca, skąd jest on pobierany.

386

Matura Maj 2016, Poziom podstawowy (Formuła 2007) - Zadanie 12. (1 pkt)

Układ oddechowy Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

W poniższych zdaniach opisano wybrane narządy układu oddechowego człowieka.

Narząd ten składa się z dziewięciu chrząstek połączonych ze sobą za pomocą stawów, więzadeł i mięśni. Największa z nich u mężczyzn tworzy wyniosłość wyczuwalną przez skórę.
Długość tego narządu wynosi około 12 cm, składa się on z kilkunastu chrząstek o podkowiastym kształcie, zawiera nabłonek migawkowy, biorący udział w oczyszczaniu powietrza.
Ten odcinek dróg oddechowych pełni funkcje oczyszczania, ogrzewania i nawilżania powietrza.
Jest wspólnym odcinkiem drogi oddechowej i pokarmowej, zbudowanym z licznych mięśni i błony śluzowej.

Do nazwy każdego z wymienionych poniżej narządów przyporządkuj jego opis wybrany spośród A–D.

jama nosowa
tchawica
gardło

387

Matura Czerwiec 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie 12. (3 pkt)

Stawonogi Genetyka - pozostałe Ewolucjonizm i historia życia na ziemi Podaj i uzasadnij/wyjaśnij Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Pszczoły miodne tworzą społeczeństwa, które składają się z królowej matki i robotnic, natomiast samce (trutnie) występują rzadko. Królowa jest większa od robotnic, ma duży odwłok, zredukowane narządy gębowe, oczy i czułki mniejsze niż robotnice. Robotnice mają zredukowane gonady. O tym, czy samica będzie robotnicą czy matką roju, decyduje dieta we wczesnej fazie larwalnej. Larwy karmione tzw. mleczkiem królewskim przekształcają się w królowe, a te, które go nie dostawały, stają się robotnicami. Raz w życiu, podczas lotu godowego, królowa zostaje zaplemniona przez kilka trutni. Przechowuje ich nasienie w zbiorniczku nasiennym i reguluje proces zapłodnienia. Składa dwa rodzaje jaj: zapłodnione (z których rozwiną się samice) i niezapłodnione (z których powstaną trutnie).

a)	Zaznacz rodzaj zmienności opisanej na przykładzie samic pszczoły miodnej.

środowiskowa
rekombinacyjna
mutacyjna

b)	W poniższym zdaniu podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie, tak aby zdanie było prawdziwe.

Trutnie powstają w wyniku procesu (partenogenezy / poliembrionii) i są (haploidalne / diploidalne).

c)	Wyjaśnij, dlaczego trutnie, pomimo że są potomstwem jednej królowej, nie są identyczne genetycznie.

388

Matura Czerwiec 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 12. (2 pkt)

Układ krążenia Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz) Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:

żyłą wrotną wątroby (układ wrotny), którą płynie krew ze śledziony, żołądka, trzustki, dwunastnicy i jelit,
tętnicą wątrobową.

W tabeli przedstawiono porównanie dostarczanej krwi do wątroby przez żyłę wrotną i tętnicę wątrobową.

Naczynie krwionośne	Udział krwi dostarczanej do wątroby [%]	Stopień utlenowania krwi [%]
żyła wrotna wątroby	75	85
tętnica wątrobowa	25	95

Na podstawie: Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, pod red. S.J. Konturka, Wrocław 2007.

12.1. (0–1)

Na podstawie tabeli podaj, które z wymienionych naczyń dostarcza efektywnie więcej tlenu do wątroby, i określ, z czego to wynika.

12.2. (0–1)

Spośród poniżej wymienionych naczyń krwionośnych (A–F) wybierz i wypisz odpowiednio – nazwę naczynia krwionośnego:

które wyprowadza krew z wątroby ,
którym krew z wątroby wpływa do serca .

aorta
tętnica płucna
żyła płucna
żyła główna dolna
żyła główna górna
żyła wątrobowa

389

Matura Maj 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 13. (3 pkt)

Układ krążenia Podaj i uzasadnij/wyjaśnij Podaj/wymień Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Powinowactwo hemoglobiny do tlenu zależy od pH osocza (wzrostu lub spadku stężenia jonów wodorowych). Na kwasowość osocza wpływa m.in. dysocjacja kwasu węglowego, który powstaje z CO₂ i wody pod wpływem enzymu anhydrazy węglanowej i dysocjuje na aniony wodorowęglanowe i protony. Około 70–75% CO₂ jest transportowanych w osoczu w postaci HCO₃^̅ (jonu wodorowęglanowego).
Na wykresie przedstawiono krzywe wysycenia hemoglobiny tlenem przy różnym pH osocza krwi człowieka.

13.1. (0–1)

Uzupełnij poniższe zdanie tak, aby powstał poprawny opis zależności przedstawionej na wykresie. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.

W sytuacji obniżenia się pH osocza krwi (zwiększa się / zmniejsza się) powinowactwo hemoglobiny do tlenu, co powoduje, że tlen przyłączony do hemoglobiny jest (łatwiej / trudniej) odłączany od jej cząsteczki.

13.2. (0–1)

Wyjaśnij znaczenie przedstawionych właściwości hemoglobiny (zmiany jej powinowactwa do tlenu) dla wymiany gazowej w tkankach, w których zachodzi intensywne oddychanie tlenowe. W odpowiedzi uwzględnij procesy zachodzące w tych tkankach.

13.3. (0–1)

Podaj inną niż jon wodorowęglanowy postać, w której jest transportowany CO₂ we krwi człowieka.

390

Matura Maj 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie 13. (1 pkt)

Nasienne Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

W cyklu życiowym roślin nagozalążkowych występuje stadium gametofitu. Na rysunku przedstawiono przekrój przez zalążek sosny. W opisie zalążka nie uwzględniono wszystkich jego elementów.

Na podstawie rysunku i własnej wiedzy oceń, czy poniższe zdania opisujące gametofit sosny są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.


1.	Wielokomórkowy, haploidalny gametofit żeński rozwija się w zalążku.	P	F
2.	W gametoficie żeńskim rodnie wykształcają się na biegunie od strony okienka.	P	F
3.	Gametofit żeński ma postać tzw. bielma wtórnego, będącego tkanką odżywczą dla rozwijającego się zarodka.	P	F